ଶକ୍ତି ଅସୀମ ଅନନ୍ତ ଅଜଣା ଧାରା,
ସୃଷ୍ଟି ନାହିଁ ଅନ୍ତ ନାହିଁ ସଂକଳ୍ପ ଭରା
ଜନ୍ମ ନାହିଁ ମୃତ୍ୟୁ ନାହିଁ ନଷ୍ଟ ନାହିଁ ତା'
ସୃଷ୍ଟିର ମୂଳେ ସିଏ ଚିରନ୍ତନ ସତ୍ତା ॥
ରୂପ ତା' ବଦଳିଥାଏ ବହେ ଅବିରତା
ପବନେ ଶୀତଳ ସିଏ, ଝାଞ୍ଜିରେ ତତା
ସୂର୍ଯ୍ୟରେ ଉତ୍ତାପ ପୁଣି ଅଗ୍ନିରେ ଶିଖା
ନଦୀର ସ୍ରୋତ ସିଏ ତରଙ୍ଗରେ ମତା ॥
ବୃକ୍ଷରେ ଜୀବନ ପୁଣି ପତ୍ରରେ ଆଧାର
ମାଟିରେ ଶକତି, ମେଘେ ବିଜୁଳି ପ୍ରହାର
ଏକ ରୂପେ ଆଇ ସିଏ, ଆନେ ରୂପାନ୍ତର
କ୍ଷୟ କ୍ଷତି ନାହିଁ ତା'ର, ଚିର ଅମର ॥
ସମୁଦ୍ରରେ ଢେଉ ସିଏ, ପର୍ବତେ ଧୀରତା,
ମନୁଷ୍ୟ ମନରେ ସିଏ, ସଂକଳ୍ପର ସତ୍ତା
ସବୁଠି ନିହିତ ଶକ୍ତି, ଅଛି ବାସ୍ତବତା
ରୂପରେ ବଦଳି ଦିଏ ଭିନ୍ନ ଗୁଣବତ୍ତା ॥
ଯେସନେ ଆତ୍ମାଟି ଅଟେ, ଅମର ଅବିନାଶୀ
ଶରୀର ବଦଳେ ରହେ ସିଏ ଅଟଳାସୀ
ସେହି ପରକାରେ ଶକ୍ତି, ବିଶ୍ୱର ଆଧାର
ଅନ୍ତ ନାହିଁ ତା'ର ସିଏ ହୁଏ ରୂପାନ୍ତର ॥
ଜାଣି ରଖ ବାଇମନ ଏ'ସତ୍ୟ ବଚନ,
ସୃଷ୍ଟିର ଆଧାର ପରେ ଶାଶ୍ଵତ ନିୟମ
ଶକ୍ତି ଯେ' ଅମର ପୁଣି ସବୁଜ ସୁନ୍ଦର
ଜୀବନ ସଙ୍ଗୀତେ ସିଏ ସ୍ଥିର ନିର୍ବିକାର ॥
ବିଦ୍ର:- ଶକ୍ତି ନା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରେ, ନା ବିନାଶ ହୋଇପାରେ, କେବଳ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ । ଏହି ବୈଜ୍ଞାନିକ ନିୟମ, ଯାହାକୁ ଶକ୍ତି ସଂରକ୍ଷଣ ନିୟମ (Law of Conservation of Energy) କୁହାଯାଏ, ଏକ ମୌଳିକ ସତ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରେ । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଶକ୍ତିର ମୋଟ ପରିମାଣ ସବୁବେଳେ ସ୍ଥିର ଥାଏ; ଏହାକୁ ନୂତନ ଭାବେ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଏହାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ନଷ୍ଟ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ଶକ୍ତି କେବଳ ଏକ ରୂପରୁ ଅନ୍ୟ ରୂପକୁ ବଦଳେ। ଏହି ଧାରଣାକୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଭାବେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇପାରେ:-
ବ୍ୟାଖ୍ୟା:- ଶକ୍ତି ହେଉଛି ଏକ ଅଦୃଶ୍ୟ ଶକ୍ତି, ଯାହା ସମସ୍ତ ଜୀବନ, ଗତି ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମୂଳ କାରଣ । ଏହା ବିଶ୍ୱରେ ବିଭିନ୍ନ ରୂପରେ ଦେଖାଯାଏ, ଯେପରିକି ତାପ ଶକ୍ତି (ଉତ୍ତାପ), ଆଲୋକ ଶକ୍ତି (ସୂର୍ଯ୍ୟର କିରଣ), ଗତି ଶକ୍ତି (ପବନ ବା ନଦୀର ସ୍ରୋତ), ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି (ଖାଦ୍ୟ ବା ଇନ୍ଧନରେ ଥାଏ), ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଶକ୍ତି (ବିଜୁଳି), ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି । ଏହି ସମସ୍ତ ରୂପ ପରସ୍ପର ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଏବଂ ଏକ ରୂପରୁ ଅନ୍ୟ ରୂପକୁ ବଦଳି ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ :-
- ଯେତେବେଳେ ଆମେ ନଦୀରେ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରୁ, ନଦୀର ଗତି ଶକ୍ତି (kinetic energy) ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଶକ୍ତିକୁ (electrical energy) ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ । ଏଠାରେ ଶକ୍ତି ନଷ୍ଟ ହୁଏ ନାହିଁ, କେବଳ ରୂପ ବଦଳେ ।
- ଯେତେବେଳେ ଆମେ ଖାଦ୍ୟ ଖାଉ, ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ଆମ ଶରୀରରେ ଗତି ଶକ୍ତି ବା ତାପ ଶକ୍ତିରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ, ଯାହା ଆମକୁ କାମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
- ସୂର୍ଯ୍ୟରୁ ଆଲୋକ ଶକ୍ତି ଆସେ, ଯାହା ଗଛରେ ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତିରେ (ପତ୍ରରେ ସଞ୍ଚିତ) ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ । ପରେ ଏହି ଶକ୍ତି ଆମେ ଖାଦ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଗ୍ରହଣ କରୁ ।
ମୂଳ ଧାରଣା:-
- ଶକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ : ଶକ୍ତି ଶୂନ୍ୟରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଯେତେବେଳେ ଆମେ କୌଣସି ଶକ୍ତି ଦେଖୁ, ତାହା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ କୌଣସି ଅନ୍ୟ ସ୍ତ୍ରୋତରୁ ଆସିଥାଏ ।
- ଶକ୍ତି ବିନାଶ ହୁଏ ନାହିଁ : ଶକ୍ତି କେବେ ମଧ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଏ ନାହିଁ । ଏହା ଅନ୍ୟ ରୂପରେ ବା ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଥାଏ ।
- ରୂପାନ୍ତରଣ : ଶକ୍ତି ଏକ ରୂପରୁ ଅନ୍ୟ ରୂପକୁ ବଦଳେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଯେତେବେଳେ ଏକ ମୋମବତି ଜଳେ, ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି, ତାପ ଶକ୍ତି ଓ ଆଲୋକ ଶକ୍ତିରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ ।
ପ୍ରକୃତିରେ ଏହା କିପରି ଦେଖାଯାଏ - ପ୍ରକୃତିରେ ଶକ୍ତିର ରୂପାନ୍ତରଣ ଏକ ନିରନ୍ତର ପ୍ରକ୍ରିୟା ।
ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ :-
- ସୂର୍ଯ୍ୟରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ଶକ୍ତି ଗଛରେ ଫୋଟୋସିନ୍ଥେସିସ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତିରେ ବଦଳେ।
- ପବନରେ ଥିବା ଗତି ଶକ୍ତି ପବନଚକ୍ର (windmill) ମାଧ୍ୟମରେ ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଶକ୍ତିରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ।
- ଆମେ ଯେତେବେଳେ ଗାଡ଼ି ଚଳାଉ, ଇନ୍ଧନରେ ଥିବା ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ଗତି ଶକ୍ତି ଓ ତାପ ଶକ୍ତିରେ ବଦଳେ।
ଗୁରୁତ୍ୱ :- ଏହି ନିୟମ ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ମୌଳିକ ସ୍ତମ୍ଭ । ଏହା ଆମକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ଯେ ବିଶ୍ୱରେ ଶକ୍ତିର ମୋଟ ପରିମାଣ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହେ । ଏହା ଆମକୁ ଶକ୍ତିର ସଠିକ୍ ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ରୂପାନ୍ତରଣ ପାଇଁ ନୂଆ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିକାଶ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ଯେପରିକି ସୌର ଶକ୍ତି, ଜଳବିଦ୍ୟୁତ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ।
ସଂକ୍ଷେପରେ, ଶକ୍ତି ଏକ ଅମର ସତ୍ତା ପରି, ଯାହା ବିଭିନ୍ନ ରୂପ ଧାରଣ କରେ, କିନ୍ତୁ ତା’ର ମୌଳିକ ଅସ୍ତିତ୍ୱ କେବେ ନଷ୍ଟ ହୁଏ ନାହିଁ ।
ତିରିଡା, ବେଗୁନିଆପଡା, ଗଞ୍ଜାମ
ମୋ - ୭୯୮୪୨୫୯୦୮୦
VOL.IX, ISSUE.IX, SEPTEMBER-2025
Published By Banamallira Mahak
